دستان هنرمندان و زنان بالاجاده اي در طول تاريخ ، به خلق آثار و اشيايي پرداخته كه علاوه بر تامين نيازمندي هاي انان ، به نواحي اطراف هم صادر مي شده است . بيشتر مردم از قديم به سبب عدم يا كمبود زمين ناگزير بودند از را ه خلق آثار هنري و دستي ، زندگي سالم و پر تلاشي داشته باشند ف از جمله اين هنرها مي توان از موارد زير ياد كرد :

سفالگري : سفالگري از هنرهاي قديمي محل است .كه بخشي از نيازهاي زندگي مردم را تامين مي كرد. خاك مورد نياز كارگاه ها از تپه هاي مجاور محل به خصوص از تپه سزدار و لمبك و... بوسيله اسب و الاغ به محل آورده مي شد .مكان اين كارگاه ها در شمال محل بود .سفال بالاجاده پس از تامين نيازهاي محلي با ارابه به كردكوي و روستاهاي اطراف صادر مي شد. در كارگاه هاي سفال سازي علاوه بر سفال مورد نياز، پشت بام ، قليان سفالي ، سونا ( تشت سفالي ) و سوت بچه ها نيز ساخته مي شد .

پنبه پاك كني : در كارگاه پنبه پاك كني دستگاهي وجود داشت كه با آب كار مي كرد و به چرخو مرسوم بود، اين دستگاه ، دانه پنبه را از پنبه جدا مي نمود و وش هاي بدست آمده به روستا هاي اطراف صادر مي شد .مردم روستا هاي اطراف براي تبديل پنبه به وش به اين كارگاه ها مراجعه مي كردند.

پارچه بافي : پارچه بافي نيز هنر قديمي بالاجاده است كه مشهور بود. در كليه خانه ها كارگاه هاي پارچه بافي بود. نوع پارچه هاي بافته شده در اين كارگاه ها كرباس و ابرايشم بود كه با آن كت قرمز ( قرمز قبا ) مي بافتند . براي كت هاي راه راه پارچه هاي نخي بكار برده مي شد. صنايع دستي زنان آبادي مثل : شال ، ساق پيچ ، بند شلوار ، جاجيم ، شال سر و... بوده است كه پس از مصرف داخلي و ذخيره سازي به جهت جهيزيه دختران به نقاط تركمن نشين و روستا هاي اطراف صادر مي شد. از پارچه هاي اضافه و بريده ، چنديدن بقچه ( سارق ) ، فتيله چراغ موشي به جهت جهيزيه دختران آماده مي كردند . كار با كرچال (كارچاله ) كه بوسيله آن ، (سفره ختي ) ، چادر شب ، سفره و صافي پارچه ( پرزو) مي بافتند و پاچال ( چل و چليچه ) كه چرخ دستي نخ ريسي بود كار عموم زنان محل بوده است . رفته رفته با كهولت سن زنان بافنده و عدم تمايل زنان امروزي بويژه قشر تحصيلكرده به جهت تغيير ماهيت مشاغل سنتي و صنايع دستي به فراموشي سپرده مي شود.

نمدمالي : بنا به نوشته اقتصاد گرگان و دشت كار نمد مالي در بالاجاده مرسوم بود . فرش معمول محل ، علاوه بر قالي و قاليچه ، نمد بود. اين نمدها به شكل هاي مستطيل و بيضي وبا طرح هاي زيبا ساخته مي شد . از حصير (كوب) در زير فرش استفاده مي شد. چوب بري : كارگاههاي چوب بري كه هم اكنون هم وجود دارند و به ساختن كمد ، اشكاف ف ميزف كتابخانهف نيمكت ف درب و پنجره ، گهواره ، ننو، تخته خواب و...مشغولند. در حال حاضر پنج كارگاه چوب بري فعال وجود دارد. آهك پزي :

دام سنتي ( گاو)

دامداري  سنت ديرينه اين ديار است.نگهداري گله هاي گاو از قديم نزد برخي گالش ها مرسوم بوده است .

بعضي از مردم روستا در حياط خود به نگهداري  چند راس گاو  مي پرداختند كه لبنيات مورد نياز خود را تامين مي نمودند. در گوشه هر حياطي طويله اي درست مي كردند و در كنار آن ، چوب بستي به نام " ارغج " ساخته مي شد كه در آن شير دوشيده مي شد و همچنين به حيوان غذا مي دادند .

در گذشته ف هنگام سپيده صبح گاوها را به بيرون از حياط هدايت مي كردند و آنها به طرف جنگل مي رفتند و غروب ، نيز بدون هيچ راهنمايي به صورت گروهي به طرف محل باز گشته و هر كدام به جاي خود مي رفتند . چه بسا اتفاق مي افتاد گاوي گرفتار حمله پلنگ ، خرس و ... مي شد و از بين مي رفت.

شايان ذكر است در مواقعي كه گاوي در غروب به آبادي رجوع نمي كرد بسياري از جوانان و اهل محل با دهره و تبر و... به جنگل مي زدند و ساعت ها و حتي روزها وشب ها به  دنبال گاو گمشده مي گشتند و به ندرت اتفاق مي افتاد كه آن را زنده بيابند.

تغذيه دامها از علوفه جنگل بوده كه به علت تعليف بي رويه ، علوفه مرغوب از بين مي رفته است و علوفه هايي كه قابليت غذايي  كمتري داشتند باقي مي ماند بر اين اساس بود كه دامها لاغر تر و كم شير تر بودند .ضمن اينكه خسارت زيادي به محيط زيست طبيعي و منابع آب وارد  مي امد. 

دام سنتي  ( گوسفند و بز)

پرورش گوسفند و بز نيز مانند گاو ، به دوران گذشته باز مي گردد. چه بسا افراد زيادي كه از  اين راه امرار معاش كرده و ميكنند . نوع گوسفند محل ، " زل "  مي باشد . هر گله گوسفند ، يكي دو تا چوپان دارد كه به محلي  " مختباد " گويند .چوپاني كه تجربه و سابقه بيشتري دارد " سرمختباد " ناميده مي شود.  مزد چوپانان سالانه بوده و طبق قراري با مالدار بسته مي شود دريافت مي گردد.

" علف چر " ، هم قرار دادي است كه بين دامدار و صاحب ملك از قديم مرسوم بوده ، گاهي صاحب مرتع ، پول دريافت مي كرد و زماني ، بره يا گوسفند به او داده مي شد .

از محصولات دامي  : شير، ماست ، پنير، كره ، كشك، دوغ، خامه، سر شير و... مي باشد . در بيش تر ها به جهت عدم وجود وسيله نقيله و دسترسي راحت به شهرها ، اغلب شير را به پنير ، خامه ، دوغ و ماست تبديل  مي كردند . ابتدا نيازمندي هاي خودر ا رفع كرده سپس مازاد آن را به فروش مي رساندند.

از بيماريهاي دامي منطقه  يكي  " گر "  است كه فقط بزها به آن مبتلا مي شوند .علائم آن  ، ريزش موها در بيرون و لك و پيس  كبد در درون مي باشد.

" كله باد " نيز بيماري مخصوص گوسفند است كه سر گوسفند پس از متورم شدن ، مرگ بيمار را فراهم مي كند.

دامداري صنعتي

تنها دامداري صنعتي  در سال 1369  در " وزوار " بالاجاده تاسيس  و به  " شركت  وزوار " موسوم گرديد. دامداران اين دامداري به سبب توليد فراوان در زمينه دام و شير و افزايش توليد در زمين هاي كشاورزي قابل استفاده ، در سال 1373 در

، روزجهاني غذا  ،از سوي جهاد سازندگي گرگان به عنوان دامداران نمونه معرفي شدند .

اساس زندگي اقتصادي مردم بالاجاده بر پايه ي كشاورزي استوار است كه البته در كنار آن دامداري و صنيع دستي نيز از قديم رواج داشته است.اراضي بالاجاده دو گونه ي شيب دار و هموار است.در زمين هاي با شيب تند،عمل فرسايش آب هاي روان به راحتي انجام مي گيرد و در نتيجه منجر با از بين رفتن مواد آلي در خاك مي شود.زمين هاي كشاورزي بالاجاده به سه دسته تقسيم مي شود:رمين هاي حاشي هي جنگل كه داراي بافت سبك و خاك لسي است.زمين هاي ميان دست داراي بافت متوسط و نيمه سنگين و بيشتر از شن و رس است و سوم زمين هاي شمال بالاجاده داراي شكل مندابي به خصوص در فصول بارندگي است

.

جنس خاك بيشتر رسي است عواملي كه خاك هاي زراعي محل را با مشكلات مواجه مي سازد عبارتند از :

عامل فرسايش آب هاي روان ، كمبود مواد آلي، شخم نزدن زمين در فصل زمستان كه منجر به از بين رفتن رطوبت مي گردد ، چراي بي رويه ي دام بعد از برداشت محصول،گرماي شديد در فصل تابستان كه منجر به ترك خوردگي زمين مي شود انجام روش هاي سنتي كشاورزي از جمله : آبياري غرقابي و عدم آبياري هاي تحت فشار باراني و قطره اي .

كل مساحت زمين هاي كشاورزي در شهرستان كردكوي 24500 هكتار و از اين مقدار 5741 هكتار وسعت زمين هاي كشاورزي سدن رستاق غربي است.

مساحت زمين هاي كشاورزي بالاجاده 1700 هكتار مي باشد كه از اين مقدار 1500 هكتار ديم و 200 هكتار آبي و حدود 300 هكتار در اراضي شيبدار قرار دارند مي باشد. وسعت باغ ها حدود 40 هكتار مي باشد.

اسامي محلي زمين هاي زراعي بالاجاده به قرار زير است :

مغرب : تمرتاش خل، نوردله،پلت ، لمبك ، كال نور، درجه ، بانكلا

مشرق : قلندرايش صحرا ، لاله باغ ،سامان سر،ميان جر،شغال تپه ،تمشي،چار پشته،سيادره،كچف لنگه

جنوب : زمستان دره ، بالده ، سزدار پشت ،

شمال : پل دم ، گت صرا ، رومال ، ازداري ؛ چال باغ ، مزايش ، آسوته ، تپه سر ، شاه عباسي ، ورواز ، واتاش ، النگ سر ، درازرويه ، افراگلند

شمال شرقي : غول سنگ ، تلي گلند ، امام پيش، جز مليار، التك

جنوب غربي : تارستان ، كانه خل ، قصر  كشه (خرس گوشي )

جنوب شرقي : تاق بن

از ميان زمين هاي مزبور ،سزدار پشت ،مزايش ، پلت ،كالنور ، لمپك ،تپه سر، بالده ، تاق بند يا بر روي تپه واقع شده اند يا در دامنه كوه قرار دارند و به طور معمول كشت حبوبات ، پياز ، سير ، كدو وغيره در آنها بيشتر است . نيز مزارع رومال ، بانكلا، دراز رويه ، خرمندي گلند ، بالده ، النگ سر و ميان جر داراي خاك مرغوب تري هستند .البته اين بدان معنا نيست كه همه زمين هايي كه در اين مناطق واقع هستند خاك حاصلخيزي داشته باشند

.

 توليدات كشاورزي محل :

پنبه ، گندم ، شالي ( كه به توسط آب رودخانه شش دانگ آبياري مي شود) ، سويا ، جو، باقلا، كدو، سيب زميني، حبوبات ، خيار، سيب، هنداونه، بادمجان ، انواع سبزيجات  مي باشد.

كار در مزارع تنها اختصاص به زن يا مرد ندارد بلكه هردو گروه در كاشت ، داشت و برداشت سهيم هستند. و در واقع يك نوع تعاون اجباري وجود دارد

.

فصول كاشت و برداشت محصولات به قرار زير است :

پنبه ، 40روز پس از آغازبهار – از شهريور تا اواخر پاييز

گندم ،اول زمستان – اول تابستان
شالي ، اواخر بهار و اوايل تابستان –اواخر تابستان و اوايل پاييز

سويا ، اواخر بهار و اوايل تابستان – اواخر تابستان و اوايل پاييز

جو، اوايل پاييز – اواخر بهار

كدو، اول بهار _ وسط تابستان

باقلا ، اواخر پاييز- وسط بهار

سيب زميني ، اول بهار يا اول پاييز -  اول پاييز يا اول بهار

پياز ، اواخر زمستان – اوايل تابستان

سير ، اول زمستان _ اول تابستان

قبرستان ها  :

قبرستان  هزار منزل  : در جنوب شرقي دراز نو كه ساختماني چوبي دارد .

قبرستان سبزه پوش : كه در قديم محل دفن  افراد متمول بوده و امروزه به ندرت مرده در آن دفن مي كنند. اين قبررستان بر دامنه  يالي واقع شده و چشم اندازي بسيار زيبا دارد.

قبرستان تپه سر ( لرگي ) : كه آثار كمي از آن بجا مانده است .

قبرستان شاه نشين : كه به نام گلريز نيز معروف است .

قبرستان سزدار: در جنوب غربي محل .

قبرستان  مزرعه كچف لنگه  : بالاي قبرستاني و پايين قبرستاني  در مزرعه بالده .

قبرستان تاق مام =  ( تاق امام )  :  در پيش تر ها محل دفن كودكان و طبقات فرودست بوده و لي اكنو قبرستان عمومي محل است . اين قبرستان در جوار آبادي قرار دارد به طوري كه در اطراف آن ، خانه هاي مسكوني  است .

قبرستان تاق بن :  كه به نظر يادگار عهد اوايل اسلام است .

پل ها  :

خشتي پل   : در جاده شاه عباسي و يادگار عصر صفوي در شمال غرب محل .

پل رضا شاهي :  واقع در جاده قديم كردكوي – گرگان  ( جاده رضا شاهي ) كه رود فصلي شرق بالاجاده از آن عبور مي كنداين پل حدود 500 متر از سه راه بالاجاده به طرف شرق قرار دارد.

جاده ها :

جاده  شاه عباسي  : واقع در شمال محل  كه متاسفانه  در برخي نقاط به سبب تجاوز به حريم آن ، به زمين زراعتي تبديل شده است .

جاده رضاشاهي : ( جاده قديم گرگان – كردكوي ) در شمال جاده شاه عباسي كه  اكنون  آسفالته است  .

جاده باستاني : كه از جنوب كردكوي  و بانكلاته  به نوردله و تمرتاش  خل  از شمال آبادي قديم بالاجاده  گذشته و پس از عبور از كنار  تپه  سزه پوش به طرف مياندره  وشرق مي رفت .

قلعه  تاق :  اين قلعه در جنوب شرقي بالاجاده و در جنوب تاق بند واقع است كه از اهميت ويژ ه اي برخوردار مي باشد پس از خرابي گبران شهر در غرب بالاجاده كنوني و جنوب شرقي كردكوي امروزي ، مردم آن ناحيه به دنبال مكاني مساعدتر بودند و با انتخاب محدوده اي جنوب شرقي بالاجاده كنوني در شرق زادگاهشان ، در قله تاق ساكن گرديدند.

اين منطقه از سه طرف به رشته كوههاي طبيعي محدود است. قلعه تاق بر بلندي ارتفاعات جنوبي تاق بند قرار گرفته و از سنگ ساروج ساخته شده است .

وجود ديوارهاي سترگ طبيعي در سه طرف و رودخانه در ضلع چهارم امكان هر گونه تهاجم و نفوذ دشمن را مي گرفت .قلعه تاق يكي از قلعه هاي مهم ومشهور و ماندگار در تاريخ مقاو مت ها و پايمردي هاي مردان اين منطقه در طول دو قرن اول هجري  است . قلعه تاق و آبادي تاق بند بدست معماران و صنعتگران و مردان با غيرت در دوره اي حساس به خصوص زماني كه مردم منطقه از دادن خرج سرباز سر زده بودند ، جهت پايداري و مقاومت ساخته شد.

قلعه شاه نشين : اين قلعه  بر فراز چماز كوه واقع در مشرق بالاجاده قرار دارد قلعه شاه نشين مشرف به مناطق جلگه اي بوده و قلعه نشينان  ، آب مورد نياز خود را از دو كيلمتري ارتفاعات رشته كوهي در جنوب با استفاده از پالانه هاي سفالي تامين مي كردند . اين پالانه ها كه آثار ان هم هنوز هم پابر جاست نشانگر آن بود كه آب مورد استفاده از چشمه اي در سمت جنوب به نام ريگ چشمه تامين مي شد . در قلعه شاه نشين حوضي به ابعاد  دو ضربدر دو متر و عمق يك متر بجا مانده است . آثار گلكاري و قبرستاني بر دامنه چمازكوه نشان از قدمت تاريخي كهن اين قلعه است . اين قبرستان  به قبرستان گل ريز معروف ا ست .

قلعه قصران  : واقع در غرب بالاجاده و جنوب كردكوي ، از قلعه هاي قديمي و حاكم نشين  دوران پيش از اسلام است و به جهت وجود چندين قصر ،  نام قصران گرفت . دامنه اين كوه كه قصر هايي  بر روي آن  ساخته شده قصر  " كشه " نام گرفت كه به مرور زمان به " خرس كشه  " و  " خرس كشي "  و " خرس گوشي "  تغيير يافت . قصر كشه  به معناي دامن يا  دامنه  يالي است كه بر بالاي آن قصر يا قصر هايي وجود داشت .

انار تپه  : ( تپه بزرگ  مزايش ) اين تپه در شمال بالاجاده و در جنوب دين تپه  ( تپه مقدس ) چهارده  واقع است . كه يكي از تپه هاي  معروف منطقه مي باشد. آثار سفالي و شيشهيي به فور در آن ديده  مي شود. اين تپه  به انار تپه  نيز موسوم است.

تپه كوچك مزايش : اين تپه در شرق انارتپه و در شمال شرق بالاجاده واقع شده است و از تپه هاي قديمي است.

تپه بالده : واقع در زمين عبدالله شهرياري در مزرعه بالده .

تپه بانكلاته : اين تپه در غرب بالاجاده و در مزرعه بانكلاته واقع است . اين تپه يكي از تپه هاي بسيار قديمي منطقه مي باشد كه آثار باقي مانده در آن حكايت   از پيشينه يي كهن دارد .و به نظر مي رسد جايگاه معبدي قديمي بوده است .

نرگس تپه : در مزرعه جزميليلار و در زمين آدم علي قلنداريشي واقع است .

تپه ي  نوردله

تپه ي طبيعي سزدار : اين تپه در غرب محل واقع است و سفال هاي فراوان و رويش گل در برخي از قسمت هاي آن ، حاكي از سكونت گاه مردم قديم است.

تپه ي طبيعي لمبك : در غرب بالاجاده و در غرب تپه ي سزدار واقع است ، كه آثار سفالي و شيشه اي زيادي در آن ديده مي شود.

تپه ي لرگي : واقع در شمال شرقي محل در كنار رودخانه

ازدار تپه در جنوب شرقي تپه بانكلاته : اين تپه بسيار قديمي است و آثار ديواره اي از سنگ هاي سفيد در آن ديده مي شود .

تپه ي درجه : در مزرعه درجه در شمال شرقي بانكلاته .